Vlaskamptuin-Stamboom

De jaren 1863–1864 waren goede jaren voor Gerrit Vlaskamp. In Ureterp-Selmien kreeg hij drie zeer grote opdrachten. Selmien is een buurtschap ten westen van Ureterp en in die tijd, vanwege de doopsgezinde boerenfamilies ook wel het Mennistenhemeltje genoemd. Selmien, ook nu nog lommerrijk, heeft haar groene uitstraling mede te danken aan de Taekema-familie en hun verwanten. De opdrachtgevers waren namelijk afkomstig uit of verwant met de familie Taekema maar ook verbonden met de familie Iest.* De eigendommen van grond of zathes waren al lang in de familie en in de eerste helft van de negentiende eeuw door overerving verkregen, hetzij door Jeen Taekes Taekema, hetzij door zijn broer Thijs Taekes Taekema.

Bij de opdracht aan Vlaskamp spande Taeke Jeens Taekema, de oudste broer van Sjoukje Jeens Iest-Taekema, de kroon.

Na een relatief kleine bestelling in 1863 (fl. 55,40) liet hij het jaar erop voor maar liefst fl. 307,95 een kapitale tuin aanleggen bij zijn in 1862 gebouwde buitenplaats, een bedrag dat ook in de context van alle Vlaskamptuinen aanzienlijk was. Het pand zelf was bijzonder vanwege de typische chaletstijl en lag aan het einde van het Ureterper Vallaat.

Het versje luidt aldus **:

MOAI SOUNDER WERGEA
BINNE DE WÂLDEN
SMUWK SCAEDJEND
BEAMTEGRIEN
OERAL YN ’T ROUN

Klaas Rykele Kalsbeek Iest doet in maart 1863 een bestelling via Gerrit Vlaskamp voor een eveneens kapitaal bedrag, zij het iets minder dan die van zijn oom, namelijk van fl. 256 voor de zathe die zijn moeder, Sjoukje Jeens Iest-Taekema, voor hem in 1862 liet bouwen op een perceel in Selmien dat zij van haar vader erfde en dat oorspronkelijk bos was. Hij huurt de zathe van zijn moeder voor fl. 1000 per jaar. De zathe is ‘eene royale, voor weinige jaren nieuw gebouwde Heerenhuizinge’ en heeft ‘een smaakvol aangelegden tuin’ en behalve landerijen behoren tot de percelen ook een bos en appelhof, zo staat in de verkoopakte als de kinderen Iest na het overlijden van hun moeder de zathe en landerijen in 1875 verkopen aan Jan Libbes Bosma, die gehuwd is met Sjoukje Thijsses Taekema, een nicht van Sjoukje Jeens Taekema. De boerderij was in dat jaar reeds in huur bij J.L. Bosma en werd later bekend als ‘Bosmazathe I’ en proefboerderij van Wageningen Universiteit. Na zijn overlijden erft zijn zoon Libbe Jans Bosma deze zathe.

Jan Libbes Bosma woonde daarvoor in de zathe die ten oosten lag naast die gebouwd door de moeder van Klaas Rykele Kalsbeek Iest. Oorspronkelijk was het perceel van Bosma van Jeen Taekes Taekema, samen met zijn kinderen Taeke Jeens Taekema en Sjoukje Jeens Taekema die het in 1819 erfden vermoedelijk van een tante van Jeens vrouw Sjoukje Libbes Wiering. In 1836 kwam het in bezit van Sjoukje Thijsses Taekema, echtgenote van Jan Libbes Bosma.

Ook Bosma liet in 1863 een Vlaskamptuin aanleggen, zij het voor een bescheidener bedrag dan zijn buurman en diens oom. Later ging de boerderij over naar hun zoon Taeke Jans Bosma, die het pand na een brand in 1881 herbouwt. Bosma’s schoonzoon, Izaäk (Henricus) Douma, woonde ten westen van de zathe van Klaas Rykele Kalsbeek Iest. Het perceel was dat van het ‘ouderlijk huis’ van Sjoukje Thijsses Taekema, waar zij in de jaren 1850 woonde met haar man Jan Libbes Bosma. Hun dochter Neeltje Jans Bosma was getrouwd met Izaäk Douma en in 1861, toen zij er gingen wonen werd de woning vervangen door een nieuwe zathe. Die zathe, kennelijk bij het overlijden van Sjoukje Thijsses Taekema nog steeds haar eigendom, liet zij na aan haar zoon Libbe Jans Bosma. Later werd deze bekend als ‘Bosmazathe II’. Izaäk Douma verhuist dan naar diens zathe in Drachten.

In de loop der jaren volgen nog een aantal kleine bestellingen, terwijl Sjoukje Jeens Taekema, ‘de weduwe Iest’, in 1868 een bestelling doet van fl. 33,30, voor de tuin in Stiens, die dan naar alle waarschijnlijkheid de structuur krijgt die er nu nog steeds grotendeels is.

De wortels voor deze prachtige Vlaskamptuin-stamboom liggen bij Reinder Jeens Taekema uit Ureterp, de 15 jaar jongere halfbroer van Sjoukje Jeens Iest-Taekema. Zijn moeder was de de tweede vrouw van Jeen Taekes Taekema en de zus van de vader van Oebele Willems Reindersma. Reinder Jeens Taekema woonde bij de Popebrug in Ureterp, een pand dat later ‘Armhuis’ werd. Hij nam als eerste van de Taekema’s het initiatief in 1861. Hij doet in dat jaar zijn bestelling via Gerrit Vlaskamp. Deze bestelling was voor fl. 87,15 ’middelgroot’ binnen de stamboom. De beschrijving in de verkoopakte van het pand ruim 20 jaar later, in 1882, geeft aardige details: ‘… een smaakvol aangelegden tuin met vijver en zomerhuis, erf en grond. … De duivetil, de gymnastiektoestel, de gemerkte heesters en de zomerstal met fundamenten worden behouden.’

De liefde voor de natuur was al aanwezig bij de stamvader Jeen Taekes Taekema. Dit blijkt uit de inventarislijst van zijn nalatenschap (1846) waarin de ‘Kleine Katechismus der Natuur voor kinderen’ (1735), de ‘Katechismus der Natuur’ (1777–1779) en de ‘Flora Frisica’ (1840) van Bruinsma voorkomen.

Deze boeken stonden bij het overlijden van Jeen Taekes Taekema al in de boekenkast van Reinder Jeens Taekema. De ‘Kleine Katechismus der Natuur voor kinderen” en de ‘Katechismus der Natuur’ zijn geschreven door J. F. Martinet, ‘Meester der Vrije Konsten, Doctor in de Wijsbegeerte en Predikant te Zutphen. De ‘Kleine Catechismus der Natuur voor kinderen’ is een ‘Zaamenspraak’ tussen vader en zoon. Hij verweefde zijn verwondering over Gods schepping met het gedachtengoed van de Verlichting.

Deze liefde voor de natuur had consequenties die de Taekema’s toen nog niet konden bevroeden. De dochter van Reinder Jeens Taekema, Martzen Reinders Taekema huwde Jac. Andreas Lodewijk de Stoppelaar. Hun zoon was de latere predikant Reinder Jacobus [Taekema] de Stoppelaar (1873–1946) die vooral bekend werd als natuurkenner en schrijver. Hij schreef zo’n twintigtal boeken over de natuur, met name over de Alde Feanen. Zelf bewoonde hij als predikant (1911–1938) de toenmalige doopsgezinde pastorie (nu dokterswoning) in Wergea, met een fraaie tuin die in 1872 door Vlaskamp werd aangelegd.

Reinder Jacobus de Stoppelaar maakte deel uit van de groep van 20 personen die samen It Fryske Gea oprichtten (1930) en het eerste bestuur vormden. Zo legde hij mede de grondslag voor de organisatie die niet alleen zorgt voor bescherming, behoud en ontwikkeling van de natuur in Friesland maar ook in staat is gebleken jong en oud voor de natuur te enthousiasmeren.

* De gegevens betreffende de zathe’s van de familie Taekema en verwanten in Selmien-Ureterp zijn gebaseerd op onderzoek in de bevolkingsregisters van de gemeente Opsterland en mondelinge overlevering door P.K. van Boven (Den Haag), nazaat van K.R.K. Iest. Hij bezit het familiearchief waaronder het boekje van de oudtante Aaltje met herinneringen aan de tuin van T.J. Taekema. Info perceel R.J. Taekema van Kadaster (Y. Zuiderveld). Het historisch onderzoek is mede uitgevoerd door Trudy van Riemsdijk – Zandee (tevens visualisaties stambomen, onderzoek Leeuwarden) en ondersteund door het Leggeronderzoek, uitgevoerd door Sietske Bloemhof (medewerker sector informatie Tresoar, Leeuwarden, 13.02.2014). Zie ook: Trudy van Riemsdijk-Zandee, Willem van Riemsdijk, ‘De tuin van het “Doktershûs” in Stiens (1863–2013)’ in: Ed. E. Bruinsma, Y. Kuiper, De vergeten tuinen van Gerrit Vlaskamp, Leeuwarden 2013, pp. 142–153, p. 147.

** Mooi zonder weerga
zijn de bossen
Aangenaam schaduwgevend
Groen van de bomen
Overal in het rond