Stinzenflorajournaal jrg.2 nr.5: Het raadsel van de Wilde (Wijnberg-, Bos-) Tulp

Het raadsel van de Wilde (Wijnberg-, Bos-) Tulp

28 april 2022 
Tekst: Willem van Riemsdijk
Foto's: Trudy van Riemsdijk-Zandee (tenzij anders vermeld)

De ‘Keningin fan de Stinzeblomkes’ kent vele namen. In het Fries de Wylde Tulp en in het Nederlands de Bostulp, Frans Tulipe sauvage (Wilde Tulp) of Tulipe de vigne (Wijngaardtulp), Duits Weinbergtulpe. Net zo als er diversiteit in naamgeving is, is er diversiteit in plekken waar zij groeit en kan de mate van bloei ook enorm variëren. Van zeer rijke bloei tot alleen maar blad.

Recent is er op ons verzoek uitgebreid onderzoek gedaan door dr. Anastasia Stefanaki van de Wageningen Universiteit/ Naturalis naar de geschiedenis van de introductie van deze plant, nu bekend als Tulipa sylvestris, in NW-Europa en naar de genetische variatie. Genetische verschillen en overeenkomsten tussen oude herbaria exemplaren, exemplaren van historische parkachtige terreinen in Europa en diverse in het wild voorkomende exemplaren rond de Middellandse zee, waar de plant van nature voorkomt, worden onderzocht.

Celle, Duitsland

Duitse onderzoekers (Kaiser en Müller, 2019; Wohlgemut en Kaiser, 2008) hebben gekeken naar het percentage van de planten dat in bloei komt afhankelijk van de standplaats van de plant in de gemeente Celle. Celle is een plaats ten noorden van Hannover met een rijke historie. Recent hebben wij Celle bezocht. De bloei in Celle is dit jaar duidelijk een stuk later dan in Nederland en de meeste tulpen waren tijdens ons bezoek op 19 en 20 april 2022, dan ook nog in knop.  

In Celle zijn diverse historische parken, begraafplaatsen en uiterwaarden waar de plant al van oudsher voorkomt. De plant is mogelijk in de 17e eeuw in Celle bij de aanleg van het oudste park, de ‘Französischer Garten’, geïntroduceerd. Er is mij geen tweede plaats bekend waar zoveel Bostulpen groeien op zo veel locaties die relatief dicht bij elkaar liggen. De meeste planten komen voor in vlak grasland in de lokale parken. In deze situatie kunnen de planten zich sterk vermeerderen. Dit uit zich in een heel dicht bladerdek op de grond. In zo’n situatie met een grote dichtheid aan planten is het percentage van de planten dat in bloei komt gemiddeld extreem laag, namelijk ca. 1 %. 

Het hoogste percentage bloeiende exemplaren komt voor wanneer de planten op een grastalud staan dat idealiter op het zuiden is gericht. Planten die in een bloembed groeien kunnen ook rijk bloeien net als planten die op een zonnige plek aan de rand van struiken groeien.

Een andere waarneming is dat planten aan de voet van een boom op het zuiden gericht relatief rijk en vroeg bloeien. De grondsoort in Celle is vrij zandig maar wel vrij rijk aan nutriënten en de grond is niet zuur.

Biotoop Grastalud

We zullen hier enkele voorbeelden van een dergelijk biotoop laten zien
Langs de Rypsterdyk bij Marsum groeien en bloeien de Bostulpen uitbundig over een lengte van ca. 500 meter op het grastalud van de sloot. De grond is vrij zandig en de oriëntatie is op het zuiden.

Mogelijk dat de weerkaatsing van het zonlicht op het water van de sloot ook positief bijdraagt aan het floreren van de Bostulp op deze locatie. Even verderop richting Menaam/Dronryp komt nog een tweede plek van Bostulp voor langs deze weg. Het is een vrij voedselrijk biotoop en het gras wordt geklepeld, dat wil zeggen dat het gras wordt verpulverd en blijft liggen na het maaien.

Op Martenastate (Koarnjum), Dekema State (Jelsum) en Epema State (Ysbrechtum) staat de Bostulp op diverse plekken. Het grastalud langs een sloot komt op alle genoemde state terreinen voor. De Lindelaan die naar het voormalige koetshuis van Dekema State gaat heeft een zeer fraai talud bij de sloot waar de Bostulp mooi combineert met de Knikkende vogelmelk en de gele anemoon.

Biotoop Bloembed

Wanneer de Bostulp in een geschikt bloembed staat worden de planten vaak groter dan op andere locaties en kan hij ook rijk bloeien. De grond zal in het algemeen redelijk vruchtbaar zijn en een vrij losse structuur hebben.

Biotoop Wijngaard

Er zijn prachtige voorbeelden van zeer rijke bloei van de Bostulp in wijngaarden waar de plant beschermd is. We laten hier het voorbeeld zien van een wijngaard in Poligny. De grondbewerking, die zorgt voor losse grond, een warme zonnige helling  en de bodemvruchtbaarheid zijn vermoedelijk allemaal positieve factoren voor de groei en bloei van de Bostulp.

‘Haren op een hond’

Soms komt de Bostulp voor in een enorme dichtheid, de bladeren van de plant staan dan zo dicht ‘als haren op een hond’. In deze situatie komt er vrijwel geen bloei. De vraag is wanneer de plant zich zo ontwikkelt. Wij nemen in onze tuin een aantal van dergelijke plekken waar, die zich al dan niet langzaam uitbreiden. Op een andere schijnbaar vergelijkbare plek staan ze al jaren niet al te dicht en breiden zich daar echter ook niet uit. Er is wel enige bloei. In de Französischer Garten in Celle komt deze situatie veel voor. Echter op sommige plekken is er dan weer wel bloei.

Dat kan veroorzaakt worden doordat er recent ‘gerommeld’ is op die plek in de grond. Activiteit van mollen hebben we ook hier en daar waargenomen in Celle. Het idee dat het losmaken van de grond positief is voor de bloei van de Bostulp is een vaak gehoorde suggestie. Er zijn echter genoeg situaties waar geen bewuste verstoring van de grond is en waar de planten toch rijk bloeien. Wellicht zorgt activiteit van bodemorganismen voor voldoende beweging.

Biotoop bij struiken

Aan de voet van struiken komt vaker vrij vroege en rijke groei en bloei voor. De grond is hier niet verdicht en de planten staan beschut.

Biotoop in bos

Het is opvallend dat de planten soms ook kunnen groeien en bloeien in een bosachtige omgeving. De vraag is welke factoren maken dat dit zo is. De begroeiing zal niet al te dicht moeten zijn om voldoende licht toe te laten.

Biotoop uiterwaard

Langs de uiterwaarden van de Aller en de Fuhse in Celle is de Bostulp verwilderd. Wij vonden een plek waar bramen voorkwamen, blad lag en de grond extreem los was. Waar de bramen waren afgemaaid bloeide de Bostulp rijk.
Het was een beschutte zonnige locatie, voedselrijk, losse grond. Ook groeit en bloeit de plant hier en daar op meer grasachtige stukken in de uiterwaarden.

Biotoop begraafplaats

Zowel in Celle als in Ternaard komt de Bostulp voor op een begraafplaats en groeit en bloeit goed. Begraafplaatsen worden bij voorkeur op lichtere grond aangelegd wat het delven van een graf vereenvoudigt. Op het Hehlentorfriedhof in Celle wordt niet meer begraven. Deze plek met mooie oude bomen wordt als een park beheerd.

Opvallend is dat nabijheid van een grafsteen soms opvallend positief kan werken. Dit zou kunnen komen doordat de steen de warmte van de zon ‘opslaat’ en langzaam weer uitstraalt waarvan de Bostulp vprofiteert. In Ternaard is vrijwel over het hele kerkhof de Bostulp aanwezig en bloeit uitbundig. Dit komt mede doordat de kerkgemeente het beheer van het terrein aanpast aan de behoefte van de Bostulp.