Stinzenflorajournaal jrg. 1 nr. 13: Stinzenflora ‘langs de Middelsee’

Haarlems klokkenspel bij Harsta State. Foto: Stinze Stiens.

Stinzenflora ‘langs de Middelsee’

9 mei 2021
Tekst: Willem van Riemsdijk
Foto's: Trudy van Riemsdijk-Zandee (tenzij anders vermeld)

Ten noorden van Leeuwarden zijn een aantal mooie locaties met stinzenflora: Dekema State in Jelsum, Martenastate in Koarnjum, Stinze Stiens en Harsta state in Hegebeintum. De Middelsee was een middeleeuwse zeearm in het noorden van Friesland. In de loop der eeuwen werd deze ingepolderd, begin 1300 ten westen van Stiens en begin zestiende eeuw wordt het grootste stuk grond tot aan de Oudebildtdijk in het noorden ingedijkt. Een eeuw later wordt de Nieuwe Bildtdijk aangelegd en is de Middelsee vrijwel geheel ingepolderd.
De genoemde plaatsen liggen alle op de oostelijke kwelderwal van de voormalige Middelsee.

Het is nu wat ‘Letter yn it seizoen’, zoals de Friezen zeggen, wat betreft de stinzenflora. Ons fietstochtje startte bij Dekema State. De Daslook staat op het punt te bloeien langs de Kastanjelaan en in het bos. Bijzonder vonden we het weitje voor de woning van de tuinbaas. De Pinksterbloemen zorgden voor een mooie lila waas. Het blad van de Sneeuwklokken is nu mooi aan het uitgroeien.

P. Brouwer en W. Eekhoff. ‘Kaart van de Grenzen der Voormalige Middelsee’. Leeuwarden, 1834. Archief: TRESOAR (Leeuwarden).

Pinksterbloemen en Bostulp bij Dekema State (Jelsum). Foto: Stinze Stiens.

Knikkende vogelmelk en Bostulp bij Dekema State (Jelsum). Foto: Stinze Stiens.

Bostulpen en Vergeet-mij-nieutjes bij Martenastate (Koarnjum). Foto Stinze Stiens.

Aan de rand stond de Knikkende vogelmelk prachtig te bloeien en boven het hele veld wiegde de ‘Keningin fan de stinzeblomkes’, de Bostulp. De laatste twee, de Knikkende vogelmelk en de Bostulp waren langs de oprijlaan nu ver over het hoogtepunt heen. Iets eerder staan ze daar uitbundig op de zonnige oever van de sloot. De Knikkende vogelmelk was al fors aan het zaad zetten. Dit jaar is een goed jaar voor beide plantsoorten. Misschien heeft de Knikkende vogelmelk wat droogte nodig in de zomer. Ooit schreef Jan Wolkers heel poëtisch over ‘de glazig witzilveren bloei’ van de Knikkende vogelmelk, die al sinds 1600 bekend is.

Op Martenastate bloeiden de laatste Bostulpen op een plek die wat later is dan elders op het terrein. Ze stonden prachtig bij de ‘vissenkom’ tussen velden blauwe Vergeet-mij-nietjes.

En waar Martenastate bekend om is, is het Haarlems klokkenspel. Het werd daar al in 1840 gesignaleerd, zoals in de Flora Frisica van Bruinsma te lezen is. Het begint te bloeien langs de Lindelaan bij de gracht, een ‘laan van vermaak’ zoals een dergelijk wandelpad in het verleden heette. Ook deze plant heeft een rijke geschiedenis.

In Stiens bloeiden de Kievitsbloemen prachtig. Zij zijn nu uitgebloeid en de zaadvorming begint.

Haarlems klokkenspel bij Martenastate (Koarnjum). Foto: Stinze Stiens.

Bostulp voor de Kaukasische vleugelnoot bij Stinze Stiens.

De Bostulp breidt zich langzaam uit en staat mooi voor de Kaukasische vleugelnoot, terwijl hij op ander plekken ook meer in bloei komt. Momenteel is er wel meer Kleefkruid op die plek en we puzzelen hoe we dat er weer onder krijgen.

Verder komt de Wilde hyacint nu in bloei. Voor het huis is het een paarse zee van mooie klokjes en in de tuin achter doet deze zijn best om boven het Zevenblad te blijven. Want ook dat begint nu te groeien met het wat vochtiger weer. Zevenblad is geen probleem voor de vroege voorjaarbloeiers. Dan is het nog onder de grond. Maar de later bloeiende soorten kunnen er wel wat last van hebben. Op een plek die we in 2017 bij de tuin konden trekken, is de grond duidelijk wat anders. Er staat een prachtig solitaire eik die nog flink kan groeien de komende jaren. De grond eronder is wat zuurder en er is weinig Zevenblad. De Wilde hyacint, die we er drie jaar geleden plantten, begint daar nu fraai uit te groeien.

Het was ook bij Stinze Stiens een heel goed ‘Knikkende vogelmelkjaar.
Ook de Zomerklokken, de grote soort ‘Gravetye giant’, staat daar fraai op twee plekken.

Wilde hyacint in de voortuin bij Stinze Stiens.

Knolsteenbreek (Saxifraga granulaat) bij Pakhûs SOLO Stiens.

Bij ons Pakhûs SOLO, twee panden verderop, staat de wilde vorm van het Haarlems klokkenspel: de Knolsteenbreek, Saxifraga granulata. Het Haarlems klokkenspel heeft een bloeiwijze met gevulde bloem: ‘flore pleno’. De Knolsteenbreek doet haar naam eer aan. Het zaait zich behoorlijk uit tussen de klinkers van het pad.

De tocht voert verder naar het noorden Daar staat de Harsta State in Hegebeintum. Het is de mooiste vindplek voor de Blauwe anemoon (Anemone appenina) in Friesland en ook een bijzondere vindplek voor het Haarlems klokkenspel. Jac. P. Thijsse schreef al over deze locatie in 1918. Het staat niet alleen onder de oude Lindebomen van de oprijlaan maar ook op het stateterrein zelf. Nadat de state door Vereniging Hendrick de Keyser gerestaureerd is, zal deze plek meer toegankelijk worden.

Blauwe anemoon (Anemone appenina) bij Harsta State. Foto: Stinze Stiens.

Haarlems klokkenspel (Saxifraga granulaat ‘flore pleno’ bij Harsta State. Foto Stinze Stiens.

Gelezen en gezien:

Op donderdagmiddag 22 april organiseerde de sKBL (stichting Kastelen Buitenplaatsen Landgoederen) een studiemiddag over ‘Stinzenplanten – bijzondere voorjaarsplanten onder een Friese naam’. Uiteenlopende sprekers gaven op basis van hun expertise en ervaring hun visie op wat stinzenplanten zijn en wat ze bijzonder maakt. Vanuit het Koetshuis van Huis Landfort in Megchelen vertelden ze erover. Ook Stinze Stiens was uitgenodigd te vertellen over de tún bij het Doktershûs en hoe daar de stinzenplanten weer tot leven gewekt zijn. De uitzending is nu terug te zien op de website van sKBL. Ook de presentaties zijn te bekijken evenals de antwoorden op de diverse vragen die tijdens de lezingen binnenkwamen. Een beknopte literatuurlijst is ook te downloaden. Klik hier

NOORDELIJKE LUSTWARANDE:

Routekaart ‘Ontdek de / Entdecken Sie die STINZENFLORA in de Noordelijke Lustwarande. Verspreid in het Noord-Nederlandse van Noordwest-Duitse landschap ligt een parelsnoer van prachtige buitenplaatsen en landgoederen die het hele jaar het bezoek waard zijn. Dat geldt zeker voor het vroege voorjaar. De Noordelijke Lustwarande zoekt de kracht van de samenhang tussen die groene parels en de kans voor samenwerking. Eén van de thema’s is ‘Steenhuizen en Stinzenplanten / Steinhäuser und Stinzenpflanzen’ . Een mooie routekaart, die onlangs uitgebracht is i.s.m. de redactie van de Stinzenflora-monitor helpt je de plekken te vinden en op de website van de Noordelijke Lustwarande is te vinden waarmee de Noordelijke Lustwarande zich bezig houdt. https://lustwarande.eu/themas/steenhuizen-en-stinzenplanten/

Webinar Steenhuizen en Stinzenplanten / Steinhäuer und Stinzenpflanzen
Op donderdag 20 mei van 14.00 tot 16.30 uur vindt plaats het tweetalig webinar ‘Noordelijke Lustwarande: stinzenflora in Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland’. Kennisdeling, actuele ontwikkelingen en vraagstukken over beheer en onderhoud staan centraal tijdens dit webinar. Korte presentaties van onder andere dhr Poppendieck (D) en Heilien Tonckens (NL) over stinzenplanten in Nederland en Duitsland, en specifieke onderwerpen as ‘De botanische krokus’ en ‘Stinzenplanten in het bos en de vrije natuur’ worden afgewisseld met vraaggesprekken onder leiding van moderator Andrea Blum. Ook worden de onlangs opgenomen films over stinzenplanten in Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland voor het eerst getoond.
Deelname aan het webinar is gratis na aanmelding via: info@lustwarande.eu met vermelding als onderwerp: ‘Aanmelden Webinar Steenhuizen en Stinzenplanten 20 mei ‘
Een week voorafgaand aan het webinar ontvangt u de link waarmee u kunt deelnemen aan het webinar

Tuin + Landschap, 2021, nr. 9.uitg. Hortipoint, Leiden.

Vraag en aanbod van zaad van stinzenplanten van historische locaties.
In het vaktijdschrift voor hoveniers Tuin + Landschap nr. 9 (7 mei 2021), uitg. Hortipoint, Leiden, vertellen Heilien Tonckens, stinzenplantendeskundige, en Gerard van Buiten, hortulanus van de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht, over hun nieuw plan onder de titel ‘Meer vraag naar stinzenbollen dan kan worden geleverd’. Heilien wil voorkomen dat historische locaties met stinzenplanten vervuild raken met ‘moderne’ varianten van stinzenplanten of voorjaarsbollen die geen stinzenplanten zijn. In samenwerking met wildeplantenkwekerij de Cruydt-Hoeck is ze een ‘zaden-project’ gestart. Heilien zoekt historische locaties om zaad van stinzenplanten te oogsten met beheerders van historische terreinen en deze op verantwoorde wijze te verspreiden onder eigenaren van historische terreinen. Het verzamelen en verspreiden gebeurt vraaggestuurd. Informatie kan ingewonnen worden bij de Cruydt-Hoeck. https://www.cruydthoeck.nl

Stinze Stiens:
Bezoekadres: Smelbrêge 6, schuin tegenover de St. Vituskerk in het historische centrum
Toegang: Op afspraak. ‘Open tuindagen’, zie het Stinzenflorajournaal of de agenda op de website
Parkeren: gratis in Stiens
Openbaar vervoer: Bus 60 of 154 vanuit Leeuwarden, Halte Langebuorren.
Stinzenflora-monitor: voor informatie klik hier, over de Noordelijke Lustwarande, stinzenplanten in Noord-Nederland en Noord-Duitsland, locaties, soorten en bloeitijd.