De afgelopen week heeft prachtig weer gebracht en ook de komende week ziet er goed uit wat betreft de weersverwachting. Er komt weer leven in bomen en struiken en het loof van de Sneeuwklokjes, die nu uitgebloeid zijn, heeft zich fors ontwikkeld. Hetzelfde geldt voor de Winterakonieten. Door op de foto’s in deze Kalender te klikken kunt u ze vergroten.

Verschillende soorten Narcissen staan nu in bloei en geven kleuraccenten.

De Prachtframboos staat mooi te bloeien, een struik die in tuinen met stinzeplanten thuishoort en nu bloeit bij de Schierstins en Stinze Stiens. De Sterhyacint is op zijn hoogtepunt. De Holwortel bloeit uitbundig, net als de Vingerhelmbloem die ook wel Vogeltje op de kruk wordt genoemd. De bijen en hommels bezoeken de bloeiende planten en zorgen er voor dat er straks voldoende zaad is voor nieuwe planten.

Rond Winterakonieten en Holwortel kun je vaak de jonge een of tweejarige plantjes zien. Meestal duurt het drie jaar voordat een nieuw uitgezaaide plant een knol of bol heeft gevormd van voldoende grootte dat hij kan gaan bloeien. Op Hackfort staan de Bosanemonen, die daar op grote schaal voorkomen volop in bloei en ‘het is nu genieten van de massaal bloeiende bosanemonen, een groot wit tapijt van witte sterren’., zo meldt de correspondent.

Daar bloeien ook de Weidegeelsterren volop terwijl bij de Schierstins in de berm rond het terrein de Bosgeelster met hun tere kleur geel staan te stralen. De Kievitsbloemen zullen de komende week vermoedelijk volop gaan bloeien en de Keizerskroon begint nu ook al te bloeien, wat erg vroeg is.

Het Longkruid staat volop in bloei. Het bijzondere van deze plant is dat de bloemen eerst roze zijn en later blauw worden. De kleur heeft te maken met de zuurgraad (pH) van interne delen van de plant. Als het minder zuur wordt intern dan kleurt de bloem blauw.

Tuinieren is geen wetenschap. Dit neemt niet weg dat er wel veel kennis is zowel theoretisch als praktisch. De uitdaging is om met kennis en ervaring het beheer van het terrein zo in te richtten dat een optimaal resultaat wordt verkregen. Wat optimaal is hangt dan weer af van wat men wil bereiken.Wim Hoogendam van  Dekema State bericht dat hij zich af had gevraagd waarom de Vingerhelmbloem de laatste jaren niet meer bloeide. Het inzicht kwam toen hij een stukje terrein omheinde waardoor kippen en eenden hier niet bij konden komen, en ziedaar de Vingerhelmbloem kwam weer in bloei. Kennis kun je dus vergroten door af en toe bepaalde ideeën te toetsten door een proef op het terrein. Die proefjes geven niet meteen een wetenschappelijk bewijs over oorzaak en gevolg, maar kunnen wel heel direct nuttig zijn voor het te voeren beheer.

En soms worden nog steeds planten ‘ontdekt’ die na jaren tuinbeheer nog niet gesignaleerd waren.  ‘Zo zie ik in verloren hoekjes steeds weer nieuwe, oude, soorten opduiken, ondanks mijn tuinierszin. Soms maar een enkel exemplaar, soms wat meer’, zo zegt Menno Landstra  van de Pastorietuin Easterein.

Een vraag die ook steeds weer opkomt is wanneer, waar en hoe de stinzenplanten in Nederland zijn gekomen. Deze vraag kan niet exact worden beantwoord, maar door je te verdiepen in de historie valt er wel meer inzicht te krijgen in dit soort vragen. Oude kruidenboeken en Florilegia bevatten interessante informatie. De kruidenboeken zijn geschreven vanuit de interesse in de geneeskrachtige werking van delen van planten. De schrijvers waren dan ook meestal artsen. Deze kruidenboeken bevatten soms informatie over gebieden waar deze planten toen in het wild groeiden en ook of ze in tuinen (in de hoven), voorkwamen. Florilegia richten zich niet op de geneeskrachtige werking maar uitsluitend op het gebruik als sierplant. De kruidkundige De Lobel is zover mij bekend de oudste bron die beschrijft dat de Holwortel in de Nederlanden en Duitsland volop in tuinen wordt gevonden. Hij schrijft in 1581: Dit cruydt wordt vele ghevonden in de hoven van Nederlandt /ende over al in Duytschlandt/ waer dat oock in t’ gheberghte is groeyende.

De florilegia ontstaan aan het begin van de 17e eeuw. In de Nederlanden verschijnt in 1614 de Hortus Floridus, de tuin der bloemen, of zoals dat toen heette de ‘Bloemhof’. Alle planten die we nu als stinzenplanten benoemen kwamen toen al in de tuinen voor. Zoals blijkt uit het hier boven beschreven citaat kwamen sommige van deze planten al eerder in tuinen voor. De vraag is natuurlijk of er nu nog terreinen zijn met een vegetatie die het resultaat is van een introductie in de 15e of 16e eeuw of nog eerder. De meeste oude terreinen zijn verdwenen, maar er zijn ook plekken waar de stinzenflora al heel lang voorkomt. Over de Winterakoniet of  Ayttablomke en de introductie in Nederland schreef ik in mijn eerdere blog van 2 november 2014. De boshyacinten die massaal voorkomen in het Hallerbos stonden er in de 16e eeuw vrijwel zeker ook al en nu bloeit hij daar ook nog volop. Is de plant daar ooit ingebracht of komt hij daar wild voor? Wellicht krijgt dit onderwerp meer aandacht in de monitor wanneer de hyacinten bloeien.

De Lobel beschrijft al een vrij goot aantal Narcissen in zijn Kruidtboeck. Hij meldt ook dat in Londen op de Warmoes markt, de groentenmarkt, in het voorjaar bossen Narcissen te koop worden aangeboden. Die werden dus toen al gekweekt voor de verkoop. In een recent nummer van de Engelse krant de Guardian wordt verslag gedaan van het voorkomen van diverse soorten narcissen in bospercelen, die daar voor de tweede wereldoorlog zijn ingebracht door kwekers die ze daar geplant hadden om de bloemen te kunnen verkopen, net als dat in de 16e eeuw al gebeurde. De monitor Kalender van week 9 ging over de sneeuwklokjes op Texel, die deels het gevolg zijn van aanplant daar door kwekers en die zich daar nu handhaven. Hetzelfde is gebeurd rond het kasteel Nederhemert in Gelderland waar de sneeuwklokjes vlak na de tweede wereldoorlog zijn ingebracht.

Activiteiten april*:

Stinze Stiens: Ontvangst groepen (vanaf 8 personen) in Pakhûs SOLO Smelbrêge 9, Stiens) op afspraak: ‘Praatsje oer stinzenblomkes en de Vlaskamptún’  en aansluitend een stinzenstruin door de tuin. Toegang € 5 pp. incl. koffie/thee en iets erbij. Aanmelding via: stinze.stiens@icloud.com. Voor info en data klik hier.

Dekema State / Martenastate / Stinze Stiens: 8 april StinzenFloraTour, een uniek Beleefarrangement met de Friese paardentram langs drie historische locaties. De start is in het Pakhûs SOLO in Stiens met een ‘Praatsje oer stinzenblomkes en de Vlaskamptún’ en een túnkuier, en vervolgens een bezoek aan de landgoederen Martenastatestate (Jelsum), Dekema State (Koarnjum). Op beide terreinen krijgt u een deskundige rondleiding. Kosten € 39,50: incl. koffie/thee met oranjekoek in Stiens, een Fryske lunch in de Túnmanswente en thee op Dekema State met rondleidingen. Wegens succes is er nu een tweede mogelijkheid om op die dag met de paardentram aan de StinzenFloraTour deel te nemen. Reserveren is noodzakelijk, klik hier.

Dekema State Jelsum: 8 en 9 april Museumweekend. 22 april Voorjaarsfair: met een stinzenplantenzoekkaart maakt u tijdens deze evenementen zelf een rondgang. Voor prijzen, openingstijden en activiteiten zie de website

Martenastate Koarnjum:  Wandelexcursies en cursussen Natuurfotografie Stinzenflora. Voor data, prijzen en aanmelding zie de website van It Fryske Gea. 22 april Voorjaarsfair.

Schierstins Feanwâlden: 7, 8 en 9 april Museumweekend, 13.30 u. – 17.00 u. Gratis rondleidingen door tuin en gebouw.

Stinze Stiens: 30 april Open tuindag met om 13.00 u. ‘Praatsje’  in het Pakhûs SOLO (toegang € 5 pp. incl. koffie/thee en iets erbij; Smelbrêge 9, Stiens) en aansluitend een stinzenstruin door de tuin (aanmelden niet nodig). Van 14.00 – 16.00 u. is de tuin ook voor anderen open en is de toegang gratis.
Ontvangst groepen (vanaf 8 personen) in Pakhûs SOLO op afspraak. Aanmelding via: stinze.stiens@icloud.com. Voor info en data klik hier.

*Wijzigingen voorbehouden. Raadpleeg altijd de websites van de deelnemers voor de meest recente informatie.

Mededelingen:

Stinze Stiens: Op 15 maart vertelden in het programma BinnensteBuiten (KRO-NCRV)  Trudy en Willem over tuinarchitect Gerrit Vlaskamp, over de stinzenblomkes in hun tuin in Stiens en op het St. Vituskerkhof. De uitzending terugzien? Klik hier.

De Dorpskerk Huizum viert het voorjaar met een fototentoonstelling, een lezing en een wandeling: “Stinzeblomkes it jier troch”. Opening: zaterdag 1 april. De Dorpskerk is om 13.30 u. open en dan kan het Baarhuisje en het graf van dr.J.Botke worden bezichtigd. Deze introduceerde in 1932 de naam ‘stinsplanten’ waarvan de huidige naam stinzenplanten is afgeleid. Om 14.00 u.: lezing door Willem van Riemsdijk. Om 15.00 u. een wandeling met IVN-natuurgids Betty Kooistra rondom de Dorpskerk en langs de Potmarge. Er wordt niet alleen naar stinzenplanten in de directe omgeving van de kerk gezocht, maar naar alles wat het beginnende voorjaar te bieden heeft. Voor de wandeling graag even aanmelden bij dorpskerkhuizum@gmail.com . De tentoonstelling is op en op 1, 8 en 15 april, van 13.30 – 17.00 u. te bezichtigen. Foto’s ter beschikking gesteld door:  Stinze Stiens.

Thijsse’s Hof, Bloemendaal: Op 2de Paasdag, 17 april, de jaarlijkse IVNZK Stinsenplantendag. Buiten en binnen kunt u genieten van stinsenplanten. Tussen 11:00 en 16:00 uur zijn er elk uur rondleidingen van circa 3 kwartier onder begeleiding van natuurgidsen van het IVN. Tegelijkertijd zijn er voor kinderen speurtochten door de tuin met onder andere spannende verhalen over deze planten. In het instructielokaal is een tentoonstelling ingericht en worden presentaties (vanaf 11:30 uur) gegeven met allerlei weetjes en bijzonderheden over onze voorjaarsbloemen. Scholieren van het Sterrencollege Haarlem geven workshops speciaal voor kleuters waarin zij bloembolletjes gaan planten in potjes en fantasierijk verpakken voor thuis. Voorafgaand aan of na afloop van de (kinder-)excursies en workshops kunt u rondkijken bij de stands met antiquarische plantenboeken, bol- en knolgewassen, wilde planten, zoek- en ansichtkaarten of een kijkje nemen in een speciaal voor deze dag samengesteld herbarium met zeldzame wilde en stinsenplanten. Ook voor de inwendige mens wordt gezorgd. Thijsse’s Hof bevindt zich aan de Mollaan 2 in Bloemendaal. Voor meer informatie, klik hier.

De Museumfederatie Fryslân biedt een nieuw lesprogramma aan voor onder- midden- en bovenbouw van het Primair Onderwijs: Stins! ‘Friese kastelen en hun bijzondere bewoners’. Hierin is ook aandacht voor de stinzenplanten. De Stinzenflora-monitor heeft hieraan bijgedragen door informatie en foto’s ter beschikking te stellen. Stins! is een project van Stichting Staten & Stinzen, Landschapsbeheer Friesland, Museumfederatie Fryslân, Steunpunt Monumentenzorg Fryslân en Keunstwurk. Het hele lesprogramma is te bekijken via deze link. Voor een beschrijving klik hier.

• Volgende: Stinzenflora-monitor 2017: Kalender week 14
• Vorige: Stinzenflora-monitor 2017: Kalender week 12